Ettoffaali ky'ekintu ekisobola okugattibwa ku bintu ebirala n'ekigendererwa eky'okwongerawo enkyukakyuka n'enkulaakulana ey'awamu. Zisobola okuba essente oba ekintu ekiba kyetaagisa mu kutandikawo oba okumaliriza omulimu ogulabwako okugeza, omuzimbo; n'ebyo ebitalabwako okugeza, ettoffaali ly'amagezi — agayinza okuweebwa nga galunngamya enkola y'ebintu.

Kasubi Tombs

Okututumuka kw'ekigambo

kyusa

Ekigambo ekyo waggulu, kyaliwo era nga kyogerwa okuviira ddala ku mulembe gwa Kintu. Wabula okutandika okukozesebwa ennyo, gwali mwaka gwa 2013 oluvannyuma lw'okulondebwa kwa katikkiro aliko, Charles Peter Mayiga. Mu kiseera ekyo, amasiro g'e Kasubi gaali gamaze emyaka 3 nga gali ku ttaka olw'okusaanyizibwaawo nnabbambula w'omuliro mu 2010.[1]

Obwakabaka omuli abalangira n'abambejja, bwasigalanga bwewuunaganya ku butya bwe gayinza okuddizibwaawo. Mayiga bwe yalondebwa, yafuna ekirowoozo ky'okusonda ensimbi okuva mu bannansi bennyini okuzzaawo amasiro era n'atandikirawo okutalaaga amasaza ga Buganda gonna oluvannyuma lw'okuwayaamu ne beene, Ronald Muwenda Mutebi II.

Kijjukirwa nti waaliwo n'obwetaavu obulala mu kumaliriza ekizimbe ki Muganzirwazza n'okuyamba ku ntambuza y'emirimu ku mbuga enkulu mu Bulange, Mengo. Nga bw'egenda ewummuzibwaamu, kampeyini eno yakulungula emyaka 6, era Bannayuganda okuva e bunaayira, baasitukiramu okwegatta ku mulimu ettendo ogwali gugenda mu maaso.[2]

Si bokka, wabula ne gavumenti eyawakati, ensi nga Japan n'ebitongole eby'obwannakyewa,[3] nabyo byasalawo okubaako ne kye biwaayo. Okukakkana, obuwumbi bw'ensimbi za Yuganda 6 beddu,[4] bwakunngaanyizibwa. Wabula kisaana okutegeerekeka nti omulimu gwatambula okuva mu 2014, nga n'enkola y'ettoffaali bw'etambuzibwa obukwakku.

Ebizibu ebyalimu

kyusa

Ng'era buli kintu bwe kitayinza kutuusibwa ku kamalirizo awatali kusoomoozebwa, mu kukunngaanya ettoffaali mwalimu ebizibu nkuyanja nga n'ekyasinga obukulu kwe kuwakanyizibwa abamu ku bannyinikintu, Abaganda, abataakwasaganya ndowooza zaabwe kw'ebyo ebyali bigenda mu maaso.

Mu kwogerezeganya nabo, baagamba nti baasuubira nti kwali kubanyigiriza naddala mu by'enfuna olw'ensonga nti ezimu ku nsimbi zaali zigendereddwamu kwongera ku by'obugagga by'omutanda Mutebi II ng'omuntu.[5] Kino Mayiga yakkiriza obutuufu bwakyo wabula n'alambika obulungi obukirimu eri Obuganda.

N'ensonga endala etayinza kusuulibwa muguluka, kinogaanyizibwa nti ekitiibwa ky'obwa katikkiro ekyaliwo oluberyeberye, kyakakkanyizibwa olw'ekyo abandi kye baayita okusabiriza. Wakati mu kulwanyisibwa, Mayiga enfunda nnyingi yavangayo okulayira nga bwe yali tayinza kulekera kukunga bantu okujjumbira omulimu guno[6] okutuusa lwe gwakomekkerezebwa.

Mayiga afulumya ekitabo

kyusa

Oluvannyuma lw'akaseera (mu 2020), Mayiga yatongoza ekitabo kye yabbulira ddala mu kigambo ekyo, 'Ettoffaali', mwe yalambikira byonna ebyatuukibwaako[7] awamu n'okuyigiriza abakulembeze ku butya bwe bayinza okukola omulimu mw'abo ababakkiririzaamu okusobola okusenvula okuva mu kifo ekimu awatali kwesigamira ku bayinza okuba ebweru waabwe.

Ebyaddirira

kyusa

Ng'oggyeeko okukozesebwa ennyo mu bulamu obwabulijjo, bangi ku bannabyabufuzi baafuna eby'okuyiga ntoko era ne batandika okuteekawo obwegassi mu bantu baabwe nga bakozesa ekigambo kino.[8] Kigambibwa nti n'obwakabaka obulala naddala okuliraana Buganda, buzze butandikawo enkola eyo singa wabaawo ekiba kibakaluubiridde, ekitaaliwo mu byafaayo byakuno.

Omuwandiisi: Ibraheem Ahmad Ntakambi

  1. Royal tombs catch fire in Uganda: https://www.nytimes.com/2010/03/18/world/africa/18uganda.html
  2. Accountability for Ettoffaali: https://www.monitor.co.ug/uganda/lifestyle/reviews-profiles/accountability-for-ettofaali-1577304
  3. The construction of the Tombs; the Ugandan Government and UNESCO: https://whc.unesco.org/en/news/1124#:~:text=The%20reconstruction%20of%20the%20Tombs,the%20Ugandan%20Government%20and%20UNESCO.
  4. Buganda spends shs 6 billion on Kasubi Royal Tombs: https://chimpreports.com/buganda-spends-shs-6-billion-on-kasubi-royal-tombs/
  5. Ettoffaali initiative bold-mark internal potential: https://www.newvision.co.ug/news/1326148/ettoffaali-initiative-bold-mark-internal-potential
  6. Premier Mayiga refuses to call off Ettoffaali project: https://ugandaradionetwork.com/story/premier-mayiga-refuses-to-call-off-etofaali-project
  7. Katikkiro Mayiga vows to put detractors to shame through new book titled "Ettoffaali" also notifies Gen M7 about impending fight to demand federalism: https://mulengeranews.com/katikkiro-mayiga-vows-to-put-detractors-to-shame-through-new-book-titled-ettoffaali-also-notofies-gen-m7-about-impending-fight-to-demand-federalism/
  8. Mayiga, let's do Ettoffaali for a cancer hospital: https://www.scoop.it/topic/trending-in-uganda/p/4041442914/2015/04/15/mayiga-let-s-do-ettofaali-for-a-cancer-hospital